หลักสูตร Road Safety Design HERO

คู่มือ Road Safety Design HERO การจัดกิจกรรมสร้างวัฒนธรรมความปลอดภัยทางถนน

ชุดกิจกรรม: “คาราวานถนนปลอดภัย ไปด้วยกัน” ด้วยกระบวนการสร้างนักออกแบบชุมชนสร้างสรรค์และนักสื่อสารเยาวชนสร้างความปลอดภัยทางถนน

ผลิตโดย : โครงการคนรุ่นใหม่ร่วมออกแบบชุมชนสร้างความปลอดภัยทางถนน
สนับสนุนโดย : สำนักงานกองทุนสนับสนุนการสร้างเสริมสุขภาพ สสส.
ดำเนินการโดย : ศูนย์สร้างสรรค์สื่อเพื่อเด็กเยาวชนและครอบครัว (ยกกำลังสุข) ภายใต้ความร่วมมือ กรรมาธิการสถาปนิกทักษิณ
ปีที่ผลิต พ.ศ.2568

ที่มาของสถานการณ์

 จากข้อมูลสถิติการเกิดอุบัติเหตุทางถนนในประเทศไทย พบว่าเด็กและเยาวชนเป็นกลุ่มที่มีความเสี่ยงสูงต่อการบาดเจ็บและเสียชีวิตจากอุบัติเหตุ โดยเฉพาะพฤติกรรมที่ไม่ปลอดภัย เช่น ไม่สวมหมวกนิรภัย การเดินข้ามถนนโดยไม่ใช้ทางม้าลาย หรือการขับขี่รถจักรยานยนต์โดยไม่มีใบขับขี่ นำมาสู่ความสูญเสียทั้งในระดับบุคคล ครอบครัว และชุมชน

 การป้องกันอุบัติเหตุในกลุ่มเยาวชนจึงต้องอาศัยมากกว่าการให้ความรู้ แต่ควรเสริมสร้างทักษะการคิด การมีส่วนร่วม และการเป็นผู้นำด้านความปลอดภัย จึงเกิดแนวคิดชุดกิจกรรม “Road Safety Design HERO” ที่เน้นการพัฒนาเยาวชนให้เป็นนักออกแบบชุมชนและนักสื่อสาร เพื่อส่งเสริมวัฒนธรรมความปลอดภัยในโรงเรียนและชุมชนของตนเองอย่างยั่งยืน

แนวคิดหลักของโครงการ

ประเทศไทยเผชิญปัญหาอุบัติเหตุบนท้องถนนอย่างต่อเนื่อง โดยเฉพาะในกลุ่มเด็กและเยาวชน การสร้างวัฒนธรรมความปลอดภัยทางถนนจึงต้องเริ่มจากกระบวนการเรียนรู้ที่มีส่วนร่วม สนุก และสื่อสารได้จริง กิจกรรม “คาราวานถนนปลอดภัย” ถูกออกแบบมาเพื่อสร้างนักออกแบบชุมชนสร้างสรรค์ และ นักสื่อสารเยาวชนเพื่อความปลอดภัยทางถนน** ผ่านกระบวนการคิด วิเคราะห์ ลงมือทำ และสื่อสารสู่สาธารณะ  เป้าหมายของกิจกรรม ส่งผลให้เกิดการปลูกฝังแนวคิด “ถนนปลอดภัยเริ่มที่เรา” เสริมทักษะการคิดออกแบบเชิงสร้างสรรค์ ส่งเสริมการทำงานเป็นทีม และเรียนรู้จากสถานการณ์จริง และสามารถผลิตสื่อสร้างสรรค์ด้านความปลอดภัย โดยเยาวชนพร้อมการขยายผลสู่ครอบครัว โรงเรียน และชุมชน

เป้าหมายของคู่มือ

1. เพื่อเสริมสร้างความรอบรู้ด้านความปลอดภัยทางถนนในกลุ่มนักเรียนระดับประถมปลายและมัธยมต้น

2. เพื่อพัฒนาทักษะการคิดวิเคราะห์ การทำงานเป็นทีม และการสื่อสารเชิงสร้างสรรค์ในหัวข้อ Road Safety

3. เพื่อส่งเสริมบทบาทนักเรียนในฐานะ “นักออกแบบชุมชนสร้างสรรค์” และ “นักสื่อสารเยาวชน” ด้านความปลอดภัยทางถนน

4. เพื่อสร้างแคมเปญโรงเรียนต้นแบบด้านความปลอดภัยทางถนนโดยนำเสนอผ่านกิจกรรม TikTok Challenge

ทฤษฎีหรือหลักการเรียนรู้ ในการออกแบบกิจกรรม "Road Safety Design HERO" ได้แก่ Active Learning  Design Thinking  Learning by Doing  Youth-Led Action ดังนี้

1. Active Learning (การเรียนรู้เชิงรุก) “ไม่ใช่แค่นั่งฟัง แต่ลงมือมีส่วนร่วมในกระบวนการเรียนรู้”

Active Learning คือการเรียนรู้ที่ผู้เรียนมีส่วนร่วมอย่างกระตือรือร้น ผ่านกิจกรรมต่างๆ เช่น การอภิปราย เกม บทบาทสมมติ หรือโครงการ ทำให้ผู้เรียนไม่เพียงแค่ “รับข้อมูล” แต่ยังคิด วิเคราะห์ สร้างสรรค์ และสื่อสารความเข้าใจของตนเองออกมา

ตัวอย่างในกิจกรรม:  เกม “ถอดรหัสจราจร” ละครจำลองอุบัติเหตุ  โหวตคลิป TikTok ที่สร้างสรรค์ที่สุด 

2. Design Thinking (กระบวนการคิดเชิงออกแบบ) “เข้าใจปัญหา คิดสร้างสรรค์ และออกแบบทางออกที่ใช่”

Design Thinking คือกระบวนการคิดแก้ปัญหาอย่างสร้างสรรค์ โดยเริ่มจากการเข้าใจผู้ใช้หรือปัญหาอย่างลึกซึ้งแล้วค่อยๆ ออกแบบแนวทางแก้ปัญหาที่สร้างสรรค์และใช้ได้จริง โดยมีขั้นตอนหลัก 5 ขั้น: 1. เข้าใจปัญหา (Empathize)  2. นิยามปัญหา (Define)  3. คิดไอเดีย (Ideate)  4. สร้างต้นแบบ (Prototype) 5. ทดลองและปรับปรุง (Test)

ตัวอย่างในกิจกรรม: การทำ Hero Plan เพื่อแก้ปัญหาในโรงเรียน การสร้างเมืองปลอดภัย (Prototype) TikTok ที่ออกแบบการสื่อสารให้น่าสนใจและเข้าใจง่าย 

3. Learning by Doing (เรียนรู้จากการลงมือทำ) “การเรียนรู้จะฝังแน่นเมื่อได้ทำจริง”

Learning by Doing คือการเรียนรู้ผ่านประสบการณ์ตรง ไม่ใช่แค่เรียนจากหนังสือหรือฟังบรรยาย แต่เป็นการ ทดลอง ทำผิด แล้วเรียนรู้จากสิ่งที่ทำจริง** ซึ่งช่วยให้ผู้เรียนเข้าใจลึกและจำได้นาน

ตัวอย่างในกิจกรรม: ฝึกข้ามถนนในเกม “ทางม้าลายมีชีวิต” ลงมือถ่ายทำ TikTok ด้วยตนเองทดลองใช้ป้ายจำลองหรือสถานการณ์เสมือนจริง 

4. Youth-Led Action (การขับเคลื่อนโดยเยาวชน) “เยาวชนไม่ใช่แค่ผู้เรียน แต่เป็นผู้นำการเปลี่ยนแปลง”

Youth-Led Action คือแนวคิดที่ให้เยาวชนเป็น “เจ้าของกระบวนการ” และมีบทบาทหลักในการขับเคลื่อนแนวคิด/กิจกรรม เพื่อสร้างการเปลี่ยนแปลงในโรงเรียนหรือชุมชน โดยผู้ใหญ่ทำหน้าที่สนับสนุนและเปิดพื้นที่ให้เด็กได้แสดงศักยภาพ

ตัวอย่างในกิจกรรม: เยาวชนออกแบบแผนรณรงค์ความปลอดภัย เด็กเป็นผู้สื่อสารประเด็นผ่าน TikTok  ผลักดันให้มีโครงการ “เพื่อนเตือนเพื่อน” ภายในโรงเรียน 

ระยะเวลา: 3 ชั่วโมง แบ่งออกเป็น 3 ช่วงหลัก :
หัวข้อเนื้อหาหลักในกิจกรรม

1. ความรู้พื้นฐานเกี่ยวกับอุบัติเหตุ สถิติที่น่าห่วง และสาเหตุของอุบัติเหตุและพฤติกรรมเสี่ยง (เช่น ไม่สวมหมวกนิรภัย, ข้ามถนนไม่ปลอดภัย, ดื่มแล้วขับ)

2. ทักษะการออกแบบผ่านกระบวนการ Design Thinking (Empathize – Define – Ideate – Prototype – Present) ในรูปแบบง่าย ๆ สู่การเป็นนักสื่อสารรณรงค์สร้างความปลอดภัยทางถนน

3. กฎหมายจราจรเบื้องต้นที่เด็กควรรู้

4. แนวทางการสร้างวัฒนธรรมความปลอดภัยในโรงเรียน

ตารางการจัดการเรียนรู้

รูปแบบกิจกรรม Game-Based Learning (GBL)  กิจกรรมสำหรับ “คาราวานถนนปลอดภัย” ที่ออกแบบมาเพื่อกระตุ้นการมีส่วนร่วมของเด็กและเยาวชน

Game-Based Learning หรือ การเรียนรู้โดยใช้เกมเป็นฐาน คือกระบวนการเรียนรู้ที่ออกแบบโดยใช้ "เกม" เป็นเครื่องมือหลัก เพื่อสร้างประสบการณ์การเรียนรู้ที่สนุก เข้าถึงง่าย และกระตุ้นให้เกิดการคิดวิเคราะห์ การมีส่วนร่วม และการเปลี่ยนแปลงพฤติกรรมอย่างมีประสิทธิภาพต่างจากการเล่นเพื่อความบันเทิงเพียงอย่างเดียว GBL คือ การออกแบบเกมที่มีเป้าหมายด้านการเรียนรู้อย่างชัดเจน

หลักการสำคัญของ Game-Based Learning

1. เป้าหมายชัดเจน (Purposeful Learning) ทุกกิจกรรมเกมต้องออกแบบเพื่อให้ผู้เรียนได้เรียนรู้หรือฝึกทักษะบางอย่าง เช่น ความรู้ด้านความปลอดภัยทางถนน ทักษะการคิดวิเคราะห์ หรือการทำงานเป็นทีม

2. เรียนรู้ผ่านประสบการณ์ (Experiential Learning) ผู้เรียนได้ “ลงมือทำ” และเผชิญกับสถานการณ์จำลองในเกม ซึ่งกระตุ้นให้เกิดการเรียนรู้เชิงลึกจากผลลัพธ์ของการกระทำของตนเอง

3. แรงจูงใจภายใน (Intrinsic Motivation) เกมสามารถสร้างความสนุก ท้าทาย และรางวัล ทำให้ผู้เรียนมีแรงผลักดันภายในในการมีส่วนร่วมโดยไม่ต้องถูกบังคับ

4. การให้ผลย้อนกลับ (Immediate Feedback) ผู้เรียนได้รับผลลัพธ์จากการตัดสินใจหรือการกระทำทันที เช่น ผ่านคะแนน หรือการเปลี่ยนแปลงสถานการณ์ในเกม

5. การทำซ้ำ (Repetition) เกมช่วยให้สามารถฝึกทักษะหรือเนื้อหาได้ซ้ำหลายครั้งโดยไม่เบื่อ เพราะมีความสนุกและเปลี่ยนแปลงได้

ประโยชน์ของ Game-Based Learning

ตัวอย่างฐานกิจกรรม Game-Based Learning

บทสรุป Game-Based Learning ไม่ใช่แค่ “เล่นเกม” เพื่อความสนุก แต่คือกระบวนการเรียนรู้ที่ออกแบบให้ผู้เรียน “ได้เรียนรู้จริง” ผ่านเกมโดยเน้นทั้งความเข้าใจ การลงมือทำ และการสะท้อนคิด เหมาะอย่างยิ่งสำหรับการปลูกฝังวัฒนธรรมความปลอดภัยในเด็กและเยาวชนอย่างยั่งยืน

สรุปผลกิจกรรม

- พี่เลี้ยงประเมินการเรียนรู้ร่วมกับเด็กในช่วงท้าย
- เด็กสามารถบอกพฤติกรรมปลอดภัยที่ตนตั้งใจจะทำ
- โรงเรียนสามารถนำกิจกรรมไปปรับใช้และขยายผลในระดับห้องเรียนหรือกิจกรรมชุมนุม

อุปกรณ์ที่จำเป็น

- ชุดบัตรคำถามเกม Quiz และจำลองสถานการณ์
- โทรศัพท์มือถือ / กล้องวิดีโอ / ขาตั้งกล้อง (หากมี)
- ใบงานวางแผน Storyboard / ชุด Design Thinking
- เครื่องแต่งกายประกอบฉากแบบง่าย (แว่นตา หมวก ป้าย)
- โปรเจกเตอร์/ลำโพงสำหรับการนำเสนอ

ผลลัพธ์ที่คาดหวัง

- เด็กและเยาวชนมีความเข้าใจเกี่ยวกับกฎหมายจราจรและความปลอดภัยทางถนน
- สามารถสร้างเนื้อหาเพื่อการสื่อสารในรูปแบบสร้างสรรค์ได้
- เด็กและเยาวชนมีทักษะการคิดออกแบบกิจกรรม/เนื้อหาสื่อสร้างสรรค์เกี่ยวกับ Road Safety
- สร้างวัฒนธรรมการเรียนรู้แบบมีส่วนร่วมและจุดประกายแคมเปญ Road Safety Hero ในโรงเรียน